Dyrektor Instytutu Nauk Politycznych Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego byl gospodarzem zroganizowanej w dniach 15/16 kwietnia 2014 r. konferencji naukowej pt. Współczesne implikacje II wojny światowej (Zespoł Pałacowo-Parkowy w Ostromecku).

W 2014 r. mija 75 rocznica wybuchu II wojny światowej, konfliktu którego nie zakończyła konferencja pokojowa, co spowodowało, że ostateczne rozliczenie się z nią okazało się być procesem długotrwałym i do dzisiaj niezakończonym. Warto podkreślić, że do 1989 r. w krajach Europy Środkowej i Wschodniej zakres badań nad dziejami wojny i jej skutkami był wyraźnie determinowany aktualnymi potrzebami politycznymi i ideologicznymi, a tym samym obraz jej był niezupełnie prawdziwy, a jednocześnie ten błędny obraz mocno wkomponował się w potoczną wiedzę historyczną wielu społeczeństw, zwłaszcza jeśli chodzi o ich współodpowiedzialność za dramatyczny przebieg i skutki wojny. W efekcie ten całkiem już odległy w czasie konflikt wojenny w dalszym ciągu wpływa na współczesną politykę międzynarodową i wewnętrzną wielu krajów. Szereg państw wykorzystuje pamięć II wojny światowej do kreowania lub wspierania swojej aktualnej polityki zagranicznej lub wewnętrznej polityki historycznej. Biorąc powyższe pod uwagę zapraszamy do dyskusji nad współczesnymi konsekwencjami tej wojny, zwłaszcza w odniesieniu do narodów i państw Europy Środkowej i Wschodniej. Proponujemy poniższe obszary do dyskusji.

Jaki jest aktualny stan badań nad przyczynami wybuchu II wojny światowej, jej przebiegiem i zbrodniami popełnionymi w czasie jej trwania? Po zakończeniu wojny zwycięskie mocarstwa i ich sprzymierzeńcy praktycznie całą odpowiedzialność za jej wybuch, przebieg i zbrodnie popełnione w tym okresie scedowały na Niemcy i w mniejszym zakresie na ich wojennych sojuszników. Niemal zupełnie pomijano odpowiedzialność narodów, których część obywateli ochotniczo uczestniczyła w wojnie po stronie Niemiec, angażując się nie tylko w walki, lecz także w zbrodnie niemieckiego sojusznika. Warto więc postawić pytanie o rzeczywisty wymiar współodpowiedzialności za wybuch wojny i zbrodnie wojenne popełnione przez uczestników koalicji hitlerowskiej. Jednak to tylko jedna strona obrazu, gigantyczne zbrodnie zostały popełnione także na Niemcach i ich sojusznikach. Naloty dywanowe na niemieckie miasta, bezlitosne szturmy miast i wsi na froncie wschodnim i wiążące się z nimi gwałty na ludności cywilnej, pozwalają na postawienie pytania, czy wojenne prawo do odwetu nie zostało w tym wypadku zdecydowanie przekroczone? Autonomiczną częścią kwestii odpowiedzialności za zbrodnie wojenne jest niewątpliwie holocaust i jego współczesne interpretacje.

Drugim problemem do dyskusji jest kwestia strat wojennych i rozliczeń majątkowych publicznych i indywidualnych będących wynikiem zarówno wojny, jak i powojennych instytucjonalnych i indywidualnych grabieży. Wyniki badań nad liczbą ofiar wojny, zwłaszcza mieszkańców krajów Europy środkowej i wschodniej, w dalszym ciągu mają charakter szacunkowy.  Również bezpośredni wykonawcy masowych zbrodni okazują się być nieco inni, niż uważano to dotychczas. Niemcy często okazują się zarządcami zbrodni, wykorzystującymi innych do realizacji planowanych zbrodni. Warto również wskazać na niewyjaśnione to końca „czystki etniczne”, jak choćby „rzeź Wołynia”, czy „wojskowe” wypędzenia Niemców z powiatów nadgranicznych wiosną 1945 r. Podobnie materialne straty wojenne mają charakter szacunkowy, a w wielu wypadkach do tych strat zostały zaliczone zniszczenia powojenne spowodowane przez maruderów, zwłaszcza Armii Czerwonej, wywózki zdobyczy wojennej, czy działania „szabrowników”. Zweryfikowanie aktualnego stanu badań nad tą kwestią i jej współczesnym wymiarem międzynarodowym wydaje się być ze wszech miar uzasadnione.

Z powyższym wiąże się kwestia szczególnie zagmatwana i skomplikowana, czyli grabieże dóbr kultury w czasie wojny. Planowe, organizowane przez państwa, wywózki i zniszczenia realizowane z pobudek ideologicznych i materialnych przeplatają się ze zwykłymi rabunkami osób fizycznych oraz porzuceniem dóbr uznawanych za bezwartościowe (np. zabytki archeologiczne). Problem ten dotyczy zwłaszcza ziem polskich, radzieckich oraz niemieckich. Do dzisiaj nie dokonano skatalogowania strat dóbr kultury, zwłaszcza tych o mniejszej wartości, los ogromnej liczby obiektów jest nieznany lub podejrzewa się, iż znajdują się w zbiorach muzeów rosyjskich lub rękach prywatnych. Kwestia poszukiwania i ewentualnej wymiany dóbr kultury stanowi ważne zadanie wyspecjalizowanych służb kultury oraz zadań dyplomacji, warto więc postawić pytanie o efektywność tych działań oraz ich wpływu na kształtowanie relacji pomiędzy narodami Europy.

Traumatyczne wydarzenia II wojny światowej wpłynęły znacząco na rzecz zintensyfikowania powojennych działań w celu urzeczywistnienia świata bez wojny. Problem ustanowienia trwałego pokoju stanowił wszak ważne ogniwo europejskiej polityki i debaty publicznej nawet w okresie „zimnej wojny”. Wygenerowane w tym okresie fundamenty integracji europejskiej oraz innych instrumentów rozwiązywania konfliktów metodami pozamilitarnymi stały się podstawa współczesnego ładu europejskiego. Stąd też istotnym wydaje się ocena roli i znaczenia procesów integracji europejskiej, transatlantyzmu i ruchów na rzecz pokoju w przezwyciężaniu trudnego dziedzictwa wojny, kształtowania nowych relacji między narodami Europy, zwłaszcza w kontekście politycznych skutków tych procesów.

Mimo tego, że od końca II wojny światowej upłynęło już blisko 70 lat ocena przyczyn jej wybuchu, przebiegu i skutków stanowią ważne ogniwo polityki historycznej wielu państw i społeczeństw europejskich, budząc silne emocje wewnętrzne i międzynarodowe. Kwestie prawa do upamiętnienia swoich ofiar, niechęć do uznania odpowiedzialności lub współodpowiedzialności, relatywizacja zbrodni i odpowiedzialności za nią itp. stanowią przedmiot żywej debaty naukowej i publicznej, warto więc spróbować dokonać oceny stanu badań tego problemu i określić jego wpływ na współczesne relacje europejskie.

Wydaje się, że Bydgoszcz, ze względu na tragiczne i do dzisiaj nie do końca wyjaśnione wydarzenia w początkach wojny, jest znakomitym miejscem do przeprowadzenia konferencji naukowej koncentrującej się na powyższej tematyce.

ORGANIZATORZY

KOMITET NAUKOWY	ZESPÓŁ ORGANIZACYJNY
prof. dr hab. Wojciech Kotowski prof. dr hab. Adam Sudoł dr hab. Maria Ewa Szatlach prof. dr hab. Jan Waskan prof. dr hab. Andrzej Wojtas (przewodniczący) prof. dr hab. Tadeusz Wolsza prof. dr hab. Michał Zacharias dr Mirosław Giętkowski dr Kamila Sierzputowska dr Sławomir Sadowski	Kierownik konferencji	prof. dr hab. Jan Waskan
	Sekretarze konferencji	dr Sławomir Sadowski dr Kamila Sierzputowska

 

Konferencja odbędzie się w zespole Pałacowo – Parkowym w Ostromecku. Zgłoszenia prosimy przesyłać na adres Instytutu Nauk Politycznych UKW lub drogą elektroniczną na adres: kamila.sierzputowska@ukw.edu.pl; lub sadi666@ukw.edu.pl

 Opłata konferencyjna wynosi 400 zł. zawiera: nocleg w Zespole Pałacowym (wraz z wyżywieniem), udział w konferencji oraz zamieszczenie tekstu w publikacji zbiorowej.

Kierownik naukowy konferencji

prof. dr hab. Jan Waskan